Tanpınar, tasavvufî konulara ters bakan bir kimse olsaydı bu yazının başlığı şöyle olacaktı: Çağdaş Bir Kadızâde: Ahmet Hamdi Tanpınar.  Biliyorsunuz Osmanlılarda özellikle XVII. yüzyılda tasavvufî meseleler üzerinde yapılan sert tartışmalar insanları iki cepheye ayırmıştı:  Kadızâdeliler ve Sıvâsîler. Kâtip Çelebi, Mizânü’l-hak isimli meşhur eserinde sözkonusu tartışmaları enine boyuna tahlil ve tenkit eder.

Niçin kadızâde?

 Tanpınar’ın, aslen Batum’lu olan babası Hüseyin Fikri Efendi, farklı şehirlerde kadılık yapan bir Osmanlı bürokratıdır. Annesi ise Trabzon’lu Nesibe Bahriye Hanım’dır.

Onun hayatının ana duraklarına temas etmeden önce bir hususa daha işaret etmekte fayda var.  Bazı kitaplar, yazarları hayatta iken çok basar çok satar. Vefatıyla birlikte hepsi unutulur gider. Bazan da bunun aksi olur. Yazar hayatta iken kitaplarına bir türlü müşteri bulamaz. Adeta kendisi çalar kendisi söyler.  Yayınevleri de ilgi göstermez. Öldükten sonra baskı üstüne baskı yapmaya başlar. Bu sefer de yayınevleri birbirine düşer. Tanpınar bu ikinci gurubun önemli temsilcilerinden biridir.

 Evet,   o sözü hatırladınız “her kitabın bir kaderi vardır”

22 Haziran 1901 tarihinde İstanbul’da doğmuş, babasının görevi sebebiyle Ergani, Sinop, Siirt, Kerkük, Antalya gibi şehirde çocukluk ve gençlik yıllarını geçirmiştir.

İstiklâl Harbi’nin başladığı yıl girdiği İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesini, Cumhuriyet’in ilân edildiği yıl tamamlamıştır. Bu çatı altında Yahya Kemal Beyatlı başta olmak üzere Ferit Kam, Cenap Şehâbeddin, Ahmet Naim Efendi, Fuat Köprülü gibi şahsiyetlerden istifade etme imkânını elde etti. Yahya Kemal ve arkadaşlarının desteğiyle yüz yıl önce 1921 yılında İstanbul’da çıkmaya başlayan Dergâh dergisi de İkbâl Kıraathânesi’yle birlikte onun yetişmesinde önemli bir hisseye sahiptir denebilir.

“Şeyhî’nin Husrev u Şirin’i” isimli çalışmasıyla mezun olan Tanpınar, dört büyük şehrin liselerinde öğretmenlik yaptı:  Erzurum, Konya, Ankara, İstanbul.  Böylece Beş Şehir isimli eserin altyapısı hazırlanmış oldu. Bursa bölümüyle birlikte eser tamamlandı ve 1946 tarihinde Ankara’da basıldı.

Ahmet Haşim’in Güzel Sanatlar Akademisi’inde okuttuğu Mitoloji dersi, şairin 1933 tarihinde vefatından sonra Tanpınar’a devredildi. 1939 da ise İstanbul Üniversitesi’nde yeni kurulan XIX. Asır Türk Edebiyatı Kürsüsü’nün başına, Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’in teklifiyle atandı. 1943-46 yılları arasında Maraş mebusluğu yaptıysa da 1949 yılında tekrar aslî mekâna, İstanbul Üniversite’sine döndü.

Musul Akşamları başlıklı ilk şiiri 1920, Şiir Hakkında başlığını taşıyan ilk makalesi ise 1930’da yayınlanmıştır.

Şiir, hikâye, roman, deneme, araştırma, eleştiri başta olmak üzere pek çok alanda at koşturan, eser veren Tanpınar, mimari, heykel, resim, müzik ve hat konularında da kayda değer tahlil ve tenkitleri n sahibi bir yazardır.

Vefatından kısa süre önce 1961 de yayınladığı Şiirler ’de 37 şiir, 2007’de yapılan baskıda ise 100 şiir yer almaktadır. İlk hikâye kitabı Abdullah Efendi’nin Ruyaları 1943, ilk roman Huzur 1949, ilk deneme Beş Şehir 1946, ilk araştırma Tevfik Fikret,1937 senesinde yayınlanmıştır.

Atmış sene süren ömrünün son yılları hastalıklarla birlikte geçti.  Orhan Okay’ın ifadesiyle Bir Hülya Adamının Romanı, 23 Ocak 1962 tarihinde bitti. Cenaze namazı Süleymaniye Camiinde kılınarak Rumelihisarı’nda dostu, hocası Yahya Kemâl’in yanına defnedildi.

Mezar taşında kendi mısraları var:

Ne içindeyim zamanın

Ne de büsbütün dışında

Onun kabiliyetini ilk keşfeden ve hakkını teslim edenlerden biri de İbnulemin Mahmud Kemâl’dir. Son Asır Türk Şairleri’ nin Zeyl bölümünde yer alan Tanpınar’ın Bursa’da Hulya Saatları isimli şiirini nakletmeden önce onu şöyle takdim ve takdir ediyor:

“Şair Hamdi, okuduğunu ve okuttuğunu iyi anlayanlardan ve edebiyat tarihi okutanların en vâkıflarındandır. Yazmak istediği bir maddenin en dakik noktalarını, en karanlık köşelerini araştırıyor. Başkaları gibi ‘dumanı doğru çıksın, yeter’ demiyor. Ziyaretime geldikçe sorduğu meseleleri pek ince elediğini görerek takdir ediyorum… Şairlik münasebetiyle dalgın görünen Hamdi’nin ince nüktelere karşı uyanık davrandığını ve zarifâne mukabelede bulunduğunu mükerreren görmüşümdür” (IV/2145)

Daha sonraki yıllarda Bursa’da Zaman diye meşhur olan şiirin, seksen sene önce 1941 yılında Ülkü Mecmuasında yayınlanan şekli şöyledir:

BURSA’DA HULYA SAATLARI

Bursa’da bir eski cami avlusu

Küçük şadırvanda şakırdayan su

Orhan zamanından kalma bir duvar

Onunla bir yaşta ihtiyar çınar

Eliyor dört yana sakin bir günü

Senden böyle uzak kalmanın hüznü

İçinde gülüyor bana derinden

Bir taze hatıra serinliğinden

Ovanın yeşili göğün mavisi

Ve mimarilerin en ilâhisi

Bir zafer müjdesi burda her isim

Yekpâre bir anda gün, saat mevsim

Yaşıyor sihrini geçmiş zamanın

Bu kırık taşlarda gülen ruyanın

Güvercin bakışlı sessizlik bile

Doludur bir eski zaman vehmiyle

Gümüşlü bir fecrin zafer aynası

Muradiye sabrın altın meyvası

Ömrünün timsali beyaz Nilüfer

Türbeler camiler eski bahçeler

Şanlı menkabesi binlerce erin

Sesi arşa çıkmış hengâmelerin

Nakleder yâdını gelen geçene

Bu hayalde uyur Bursa her gece

Her şafak onunla uyanır güler

Gümüş aydınlıkta serviler güller

Serin hulyasıyla çeşmelerinin

Başındayım sanki bir mucizenin

Su sesi ve kanat şakırtısından

Billur bir âvize Bursa’da zaman

Yeşil türbesini gezdik dün akşam

Duyduk bir teselli gibi zamandan

Çinilere sinmiş Kur’an sesini

Fetih günlerinin saf neşesini

Derinleşmiş buldum tebessümünle

İsterdim bu eski yerde seninle

Baş başa uyumak son uykumuzu

Bu sukûn içinde ve ufkumuzu

Çepçevre kaplasın bu ziya bu renk

Havayı dolduran uhrevî âhenk

Bir bahar uykusu olur elbette

Ölüm bu tılsımlı ebediyette

Belki de ruyası eski cedlerin

Şafak bahçesinde su seslerinin.